Huisbeschrijvingen
Januari, 2022
Omschrijving
Raadhuisstraat 14
De Historie van het Onderwijs in Wognum
De van oorsprong Katholieke kerk is tijdens de Reformatie, omstreeks 1572, naar de Protestantse geloofsgemeenschap overgegaan. Daaraan voorafgaande was het in het gehele land, ook in West-Friesland, een roerige en onzekere tijd. Of er voor die tijd gericht onderwijs gegeven werd is niet bekent.
De gegevens over het onderwijs in Wognum gaan terug tot de 17de eeuw.
In die tijd werd lesgegeven in de Protestantse kerk aan de Raadhuisstraat, toen nog gezamenlijk, aan de katholieke en protestantse jeugd.
Wognum had in die tijd een bevolking van zo`n 1100 zielen. Omstreeks 1800 was dat toegenomen tot ca. 1200. Hiervan was zo`n 60 % katholiek en 40 % protestant. Omstreeks 1800 waren er een kleine 100 leerlingen, in 1968 nog maar 43, dit liep ten gevolge van de nieuwbouw begin jaren `70 weer op tot zo'n 78 leerlingen.
In vroeger jaren bestond een gedeelte hiervan uit toch nog kinderrijke gezinnen, hoewel de kindersterfte heel hoog was, schrijft Pieter Groot in zijn Dagboek waaruit mede informatie is verkregen.
De beschreven periode beslaat de jaren 1825 tot 1882.
Daarin is ook te lezen dat Pieter vanuit zijn functie als secretaris van de `Maatschappij tot Nut van het Algemeen` kortweg 't Nut, een brief schreef aan het Gemeentebestuur om alles te doen om het onderwijs te bevorderen`.
1795, Scheiding tussen Kerk en Staat.
De eerste onderwijswet stamt uit 1801, die werd in 1803 `De Nederlandse Schoolwet`.
Sinds 1806 is bij wet klassikaal onderwijs verplicht gesteld met ook de instelling van landelijke inspectie. Daarvoor werd hoofdelijk onderwijs gegeven, omdat de verschillende leeftijdsgroepen in een ruimte zaten kreeg iedere leerling apart zijn opgaves.
Het schoolgeld bedroeg fl. 1,00 per jaar.
Pas in de 19e eeuw mocht er bij een leerlingaantal boven de 70 een zg. `ondermeester` aangesteld worden.
1848, Vrijheid van onderwijs.
In 1857 werd deze wet aangevuld met de regeling voor voortgezet onderwijs, tevens werd een kwaliteit verbetering doorgevoerd.
In 1868 kwam er een toename van apart gegeven katholiek onderwijs, een gevolg van meer vrijheid voor het uitoefenen van het katholieke geloof.
In 1888 werd er apart Katholiek onderwijs in Wognum gegeven.
In 1878 werd de wet uitgebreid met de regeling voor subsidiëring van onderwijs en invoering van onderricht van handwerken voor meisjes.
In 1900 werd de wet op de leerplicht van kracht.
In 1920 de wet op het lager onderwijs.
In 1968 is de Mammoetwet in werking getreden.
Locaties waar onderwijs gegeven werd.
Onderzoek wijst uit dat zeker sinds begin 1600 onderwijs werd verstrekt in Wognum.
Omstreeks 1608 werd de eerst bekende schoolmeester vanuit het landsbestuur benoemd. Later stuurde de gemeente het onderwijs aan en bekostigde dat ook gedeeltelijk met ook subsidie van de overheid en schoolgeld van de ouders.
Toen werd lesgegeven in de Protestantse kerk aan de Raadhuisstraat. De lesruimte was gelegen in de ruimte tussen de zij-ingang en de toren.
Meester Ott, geboren 1758, bovenmeester tot 1810, schreef: Deze school is een der ruimste, luchtigste, geschiktste locatie welke ik op mijn weg ontmoette. Er ontbreekt slechts een kachel of vuurplaats voor den winter. Hij kaartte dit aan bij de Gemeente, die daarop echter niet reageerde.
Hij schreef dit dus over de lesruimte in de kerk waar hij lesgaf tot 1810.
Tijdens een opknapbeurt begin 21e eeuw kwam er vanachter de betimmering een luikje tevoorschijn welke mogelijk gediend heeft voor ventilatie.
Aan de overzijde van de kerk aan de Raadhuisstraat stond de woning waar de schoolmeester gehuisvest was. Daar brak op 12 december 1837 brand uit en verwoeste 3 woningen. Dit aantal staat ook op de kadasterkaart van 1832 aangegeven.
De onderwijzer, J. Kwast, werd tijdelijk met zijn gezin ondergebracht bij de Dominee, v. Balen Blanken, wat tot in 1840 zou duren. De 2 andere gedupeerden bouwden weer een nieuwe woning. De derde woning is niet herbouwd, de ruimte die dat opleverde werd naderhand benut voor de bouw van een school. Het gemeentebestuur kocht de 2e woning v/d hoek af als onderkomen voor de bovenmeester,
op 1 mei 1840 kon hij deze betrekken.
Op 6 oktober 1840 werd de nieuw te bouwen school aanbesteed, architect was v/d Horst uit Hoorn, deze werd aangenomen door C. Bakker uit Avenhorn voor fl. 2750.=. De afmeting bedroeg breed 6 nedl. ellen en lang 18 nedl. ellen. 1 nederlandse el was 0,694 m1, dus 4.16 m1 bij 12.49 m1. De eerste steen werd gelegd door Jan en Krijn Commandeur. Op 5 november 1841 was de plechtige inwijding.
Niet te achterhalen is hoe de school er uit heeft gezien maar vermoedelijk had het de vorm van een zg. Schoolhuis. In 1862 werd achter de school een aparte ruimte bijgebouwd als onderdak voor de `Brij en Naaischool`.
Begin 1870 werden er om onduidelijke redenen, te klein of bouwvallig, plannen gemaakt voor weer nieuwbouw. Op 17 april 1874 werd de nieuw te bouwen school aanbesteed, aannemer J. Peereboom uit Hoorn werd de bouwer voor fl.5200.=, deze werd op 16 september 1874 in gebruik genomen.
De toenmalige situatie is door Kooter in 1901 opgetekend.
Alweer werd besloten voor nieuwbouw, in 1927 op 9 mei werd de bouw, getekend door architect M. van Rooyen, aanbesteed en voor
fl. 11999.= werd opdracht gegeven voor de bouw van een zg. `Tweeklassige Middengangschool` en gelijktijdig werd de ook gesloopte woning van de hoofdonderwijzer herbouwd. Deze was als zodanig in gebruik tot 1981, daarna tijdelijk in gebruik als postkantoor, toen verkocht en in gebruik als woning.
In januari 1926 werd de school in Wadway, die ook onder het gemeentebestuur van Wognum viel, opgeheven. Mogelijk werd daardoor, met een vooruitziende blik van een toename van leerlingen, besloten tot de bouw van de nieuwe school. Deze werd in 1933 uitgebreid met een derde lokaal. In 1972 werd in een tijdelijke behuizing de kleuterschool `Hummeloord` gevestigd, dit tot februari 1974.
In 1949 werd de Nuts kleuterschool opgericht met 25 leerlingen.
In 1972 werd een noodschooltje achter de school geplaatst voor het kleuteronderwijs. De school was in deze hoedanigheid in gebruik tot 1975 toen werd op 27 november de nieuwe school `De Speelwagen` aan Lange Regel in gebruik genomen waar in dat jaar aan 127 leerlingen lesgegeven werd. In 2012 kwam het Wognums onderwijs, zij het wel als aparte scholen maar met een vorm van samenwerking, weer bijeen in een zg. `Brede school` in een gezamenlijk gebouw in de Bloesem.
Van 1975 tot 1995 huisveste het schoolgebouw `De Speulboet` voor de peuters.
Na 1975 tijdelijk in gebruik door de Onderwijs Begeleiding Dienst.
In 1995 werd de school verkocht en als woning in gebruik genomen.
Berichten in de `Nieuwe Courant` met d.d.
20-2-1904:
* Bij Raadsbesluit werd besloten tot ontruiming van de sterk verontreinigde sloot achter de school. In het vervolg zou de sloot 1 à 2 maal per jaar uitgeruimd worden.
16-5-1906:
* Melding dat de school wegens het heerschen der mazelen voor een groot deel ontvolkt is.
2-12-1911:
* Besluit tot demping van de achter liggende sloot i.v.m. vervuiling en gezondheid.
Lesgevenden, zij die hier onderwijs gegeven hebben (de lijst is niet volledig)
Vooreerst werd onderwijs gegeven in de Protestantse kerk.
14-10-1608 benoemde prins Maurits Harrick Jansz tot koster en schoolmeester.
29- 5-1621, Prins Maurits benoemd Pieter Claesz.
27- 3-1675, Prins Willem III van Oranje stelt Pieter Cornelisz. aan als schoolmeester en koster.
2 - 6-1677, de Prins stelt Pieter Janssen Hogherbrugh aan als schoolmeester en koster daar de vorige, Pieter Cornelisz, overleden is.
1687, in dit jaar is Adriaan Bijl aangesteld als koster en schoolmeester, zie hieronder het stuk,
geschreven door Ina Broekhuizen-Slot:
Een schoolmeester uit de zeventiende eeuw
En weer zit ik deze ochtend op een heel andere plaats in de kerk dan gebruikelijk, namelijk dicht tegen de herenbank aan. Dat is de bank aan de noordmuur waarop het wapen van Wognum is aangebracht. Mijn stoel staat bijna boven op de grafsteen van de eer biedwaardige schoolmeester Adriaan Bijl. Hij was 43 en een half jaar schoolmeester ‘alhier’, in Wognum dus. Op 13 maart 1731 sterft hij op de leeftijd van 71 jaar. Ik vermoed dat de school in die tijd in de kerk gehuisvest was, waarschijnlijk in het gedeelte waar nu de achterzaal is. In 1840 werd er aan de overkant een openbare lagere school gebouwd links naast de pastorie. Die werd waarschijnlijk in 1874 vervangen. Op oude klassenfoto’s is, een beetje verborgen achter de leerlingen, te zien hoe deze school eruit ziet. In 1927 kwam er een nieuw gebouw op dezelfde plaats en dat staat er nu nog. Bekende schoolmeesters als Jacob Kwast, Jan van der Oord, Andries Magnée, Piet Krabbendam en als laatste Albert Buitink zwaaiden in die scholen de scepter. Er moet veel gezongen zijn in vroeger dagen, het zangonderwijs stond in Wognum op een hoog peil. De bovenmeesters moesten goed kunnen zingen. Het gemeentebestuur besloot in 1859 enkele kandidaten die solliciteerden naar deze functie op te roepen voor een vergelijkend examen. Veertien hoofdonderwijzers werden terdege aan de tand gevoeld. Ze moesten onder meer een lied dat ze niet kenden op het eerste gezicht zingen. Of Adriaan Bijl ook zo’n goede musicus was, weet ik niet, maar gezien het feit dat hij een fraaie grafsteen kreeg, denk ik dat de Wognumse gemeenschap zijn langdurig dienstverband zeker heeft gewaardeerd.
16-5-1731, Lourens de Jongh word benoemd daar Adriaan Bijl overleden is.
9 - 5-1775, Stadhouder Willem V stelt Gerrit Seylders aan als koster, voorzanger en schoolmeester daar Laurens de Jongh overleden is.
2 - 7-1779, de Stadhouder benoemd Jan Ott tot koster, voorzanger en schoolmeester daar Gerrit Seylders overleden is.
Meester Ott, geb. 1758, was tot 1810 bovenmeester, over hem werd geschreven:
`Er werd lesgegeven aan 71 kinderen en hij werd hogelijk gewaardeerd.
In 1810 kwam Jacob Kwast vanuit Nibbixwoud naar Wognum en is hier als hoofdmeester aangesteld, hij gaf zijn eerste jaren nog les in de kerk.
Meester Appelboom was in die tijd ondermeester.
Dan naar 12 december 1837, aan de overkant van de kerk branden 3 huizen tot de grond toe af, in de middelste woont dan Jacob Kwast, bovenmeester. J. Kwast vierde in 1852 zijn 50 jarig ambtsjubileum, hij ging in 1859 met pensioen, verkocht zijn inboedel en trok naar Amsterdam. Hij overleed 11 maart 1866 in Kolhorn, zijn geboorteplaats. In 1856 was P. Kraak onderwijzer.
J. Kwast werd opgevolgd door J. v/d Oord, geboren in 1829, hij was bovenmeester tot 1889.
Per 11 augustus 1871 is hij ook tot organist benoemd en leidde hij ook het koor, toen `Gemengde zangvereniging Jacob Kwast` geheten.
Andries Magnee, geboren 1848, gaf in de periode 1879-1912 les, hij volgde J. v/d Oord op als bovenmeester.
In zijn periode is in 1888 het Katholiek onderwijs van start gegaan in eigen locatie.
De opvolger van Magnee werd Dirk van den Abeele, hij bleef tot 1923, juffrouw I. Smit was in die tijd onderwijzeres.
12 februari 1862 werd de `Brij en Naaischool` opgericht, deze werd in een apart gebouwtje achter de school gehuisvest met G. Leysenaar als lerares. In 1878 vertrok deze van hier en werd verplaatst naar de locatie van de te bouwen nieuwe Katholieke school.
Per 1 januari 1866 werd K. Zwagerman aangesteld als hulponderwijzer.
In 1870 was P. Bos onderwijzer maar in juli werd hij onder de wapenen geroepen.
Ook in dat jaar was Cornelis Sluis meester, hij overleed in 1948.
November 1876, H. Ott werd aangesteld als hulponderwijzer.
April 1878 is onderwijzer Swart vertrokken en H. Schroo benoemd.
September 1879, hulponderwijzer Koot vertrok.
In 1916 was ene T. Hooiveld meester en koster.
Piet Krabbendam kwam in 1921 naar Wognum hij was van 1923 tot 1935 hoofd der school.
In 1923 gaf ene Juffrouw Clarius les.
In 1929 ene juffrouw Fris.
Van 1931 tot 1934 juffrouw Bolding.
In 1935 ene juffrouw Feberwee.
1935 Meester Oosterling was toen hoofd tot 1947.
1936 juffrouw Blauw.
1938 Schekkerman-juffrouw Kroon-juffrouw Kramer.
1952, mevrouw van Essen, hoofd van 1947 tot 1954.
1953 tot 1978, Albertus Buitink. Hij nam afscheid op 14- 4- 1978 toen in de Speelwagen.
1966 juffrouw Buitink, vrouw van.
1972 Ellie Bontekoning Bakkum-Pastoor. Juffrouw Bartels, juffrouw Kemp.
1974 Martin Post.
1975 Juffrouw Westru, meester Jak, en meester Brouwer.
1975 juffrouw Marion Post, juffrouw Palenstijn-Dekker en Catrien Schuytemaker als kleuterleidsters.
J. Koning
Raadhuisstraat 14 Wognum, voormalige openbare school.
In november 2021 is de voormalige school opgenomen.
De bouwstijl is herkenbaar en ook terug te vinden in andere in die tijd gebouwde scholen.
Links de voormalige woning bestemt voor de Hoofdonderwijzer.
De school is gebouwd als een zg. `Tweeklassige Middengangschool` in latere tijd is links achter het derde lokaal aangebouwd.
Voorgevel
De school is gebouwd in een stijl met kenmerken van de Amsterdamse school.
In de voorgevel zijn de raamkozijnen iets aangepast aan de tijd. De entree met de toegangsdeur is ongewijzigd en in `stijl` uitgevoerd.
Het dak heeft een flink overstek met goot welke strak is uitgevoerd.
Het dak is belegd met rode `Verbeterde Hollandse` pannen met op de nokpunten een Piron ter opsiering. De dakkapel is ter opsiering, de zolder was voorheen niet begaanbaar.
Rechter zijgevel
Deze is van de weg af niet zichtbaar, tegen de voorgevel enkele smalle raamkozijnen in dezelfde vorm als voor. De goten zijn voorzien van zinken hemelwaterafvoeren.
Linker zijgevel
In deze gevel is te zien aan het voegwerk dat het achterste deel in latere tijd gebouwd is.
Dezelfde raamkozijnen als voor met een klein bovenraam ter plaatse van de berging.
Achtergevel
De achtergevel is gewijzigd. Rechts, heden met rabat gedicht, was voorheen een veranda, bij slecht weer kon hier geschuild worden. Midden, achter de opening was vroeger waarschijnlijk ook een veranda voor de onderwijzers, met rechts het raampje voor de onderwijzers w.c.
Links de toegang deur naar de vroegere stookruimte. In de zijgevel w.c. raampjes en het raamkozijn van het kantoortje.
Begane grond
Bij binnenkomst in de lange gang valt direct het fraaie traditionele tegelwerk op met het motief in de vloer op de `driesprong`. Ook de afwerking van de beide gemetselde doorgangen zijn prachtig in vorm uitgevoerd. Links achter tegen de zijwand een originele uitstort gootsteen met rooster. De deurkozijnen zijn nog voorzien van de originele deuren met ook het vroegere beslag. In de vroegere lokalen zijn de vroegere opbergkasten voorzien van dubbele glasdeuren nog aanwezig evenals de originele lampen en de betimmerde wand met de schoolborden. De verwarming was centraal vanuit de stookruimte met in de ruimtes gietijzeren radiatoren. Tegen de linkerzijwand in de gang zijn twee marmeren herinneringsplaten aangebracht. Een ter herinnering aan de bouw van de vorige school die hier herplaatst is, de ander aan de bouw van deze school in 1927.
In de zijgang links de berging en de trapopgang naar de zolderruimte die voorheen niet begaanbaar was.
J. Koning
Klik op de link voor een grote foto