Huisbeschrijvingen
januari 2011
Gesprek met Willem Groot, 10 januari 2011,
n.a.v. sloop van de melkfabriek “De Verwachting” Oude Gouw 38 te Wognum.

Willem Groot is 9 december 1924 geboren aan de Slagterslaan in Berkhout. Later woonde hij met zijn ouders in de Bobeldijk. Tot plm. 1946 hielp hij zijn vader in de tuin. Af en toe assisteerde hij zijn buurman, die melkrijder was bij zuivelfabriek De Prinses in de Schermer. Op een gegeven moment kon hij daar zelf  aan de slag in die functie.

In  december 1954 verhuisde  Willem naar Wognum, om bij melkfabriek De Verwachting in dienst te treden, eveneens als melkrijder. Het gezin huurde het werkmanshuis van Winkel, nu Oude Gouw  28, voor 5 gulden in de week. Willem en zijn vrouw wonen hier nog steeds.
Zo werd zijn baas, directeur Talsma, bijna zijn buurman. Dientengevolge verzocht  deze hem wel eens een privéklusje te verrichten, van het uithalen van de dakgoot tot het wassen van de auto! Talsma hield kantoor achter zijn eigen huis, de directeurswoning (nu Oude Gouw 36), samen met Willem Huibers.

Willem  Groot vertelt: “Er waren in die tijd twee vrachtauto’s, een Chevrolet en een Ford, met rechtse besturing (ex-legerauto’s), en drie chauffeurs. Zeven dagen werken en de achtste dag vrij, later zes dagen op en dan een dag af. Ik bracht melk en melkproducten (vooral kaas) naar de melkslijters in Hoorn. Ook reed ik met schoolmelk en viel ik in op de wagen die bij de boeren twee keer per dag de melk ophaalde. Die zat in 40-literbussen, die je van tussen je benen met een zwaai op de wagen zette, soms tweehoog, een handigheidje! Van tevoren even voelen of-ie wel helemaal vol was, anders vergiste je je in het gewicht en kon het in je rug schieten. Insmeren met ‘Sloan’s Balsem’ moest  dan uitkomst bieden.” 
Zomers werd de melk ’s morgens en ’s avonds opgehaald, ’s winters alleen ’s morgens. De koeien gaven minder of stonden droog, dus de rest van de dag hielp Willem dan in de fabriek.
“De melkwagen werd gelost bij de melkontvangst. Daar werd per boer het aantal liters en het vetgehalte genoteerd. De lege bussen gingen omgekeerd via een soort glijbaan naar de plek waar ze een voor een gespoeld werden: ‘kraantje open, kraantje dicht.’ Dit gebeurde met sodawater en stoom. De stoomketel stond in het ketelhuis, met de lange schoorsteen. Al het afvalwater, ook van de kaasmakerij, stroomde in de sloot.
De melk werd in een groot vat gestort, om gepasteuriseerd te worden. Op de bovenverdieping van de melkontvangst stonden de vaten waar de wei (restproduct van de kaasmakerij) in gepompt werd. Soms vlóóg er iemand de trap op als zo’n vat overliep! In de betegelde kelder achter de melkontvangst werd de boter verpakt. Naast boter werd er yoghurt, brij (gortepap) en prol (karnemelksepap) gemaakt.”

De melk voor de kaas werd verwerkt in het lange gebouw met zadeldak achter de melkontvangst.
Willem: “Daar ging de melk in twee grote kaaskuipen. Kaasmakers waren Foeke Loosma en Freek van der Kooij. Er werd stremsel en zuursel toegevoegd en de melk  veranderde in wrongel. Die werd als het ware ‘voorgeperst’ door er met twee man een zware ijzeren plaat op te tillen. De goede wei die zo vrijkwam, werd met een tankauto naar de ‘Melksuiker-Uitgeest’ gebracht en de rest kregen de boeren terug. Zij gebruikten het als veevoer.
Dan werd de wrongel gesneden, in kaasdoek gewikkeld (nog een hele kunst; je mocht geen ‘vouwen’ in de kaas krijgen, maar ik had het vroeger al eens geleerd, dus het ging mij goed af) en in kaaskoppen gedaan. Een volger erop en vervolgens een uur of  zes onder de pers. Twee stenen (gewichten) eraan. Na een tijdje aandraaien en nog twee stenen erbij.
Er werden edammers en goudse kazen geproduceerd, van 40+ tot volvet, zeker meer dan honderd kazen in de week.”
Na het persen werden de randjes afgesneden en gingen de kazen in het pekelbad, onder in het kaaspakhuis. Na het pekelen werden ze door een luik opgeworpen naar de kaaszolder, waar iemand ze opving en op de kaasplanken legde. Daar moesten ze rijpen. Hoe langer ze rijpten, des te ouder de kaas. De kazen werden met een kwast in de olie gezet (niet zoals nu in plastic) en moesten geregeld gekeerd worden. Uiteindelijk gingen ze naar de kaashandelaar.

Willem moest ook met veel geld op pad: “De boeren kregen om de veertien dagen het melkgeld uitbetaald. Bij sommige fabrieken werd het in een envelop tussen melkbus en deksel geklemd. Bij De Verwachting werd het geld in zakjes gedaan en afgegeven door de melkrijder, die op een fooi hoopte. Een zuinige boer zei eens: ‘Je kan het wel door de brievenbus gooien!’ Dat scheelde hem de fooi! Er waren ook enkele boeren, zoals Weeder, die het geld kwamen halen. Op een vrijdag zag ik ze zonder zakje weer vertrekken. Wat bleek: de kas klopte niet, per ongeluk was er in een zakje dubbel geld gedaan. Alles werd opnieuw geteld totdat de fout gevonden was!
Soms was er een nabetaling, De Verwachting was een coöperatie dus de eventuele winst werd uitgekeerd aan de leden. Ook het personeel kreeg wel eens iets extra’s, zoals een keer honderd gulden. Dat was in de tijd voordat iedereen vakantiegeld kreeg. Talsma was zeer sociaal.” 

Later ging De Verwachting samenwerken met Rotator (onderdeel van ‘Melkcentrale Noord’) in Amsterdam-Noord. Die gingen toen de pap en bijvoorbeeld chocolademelk leveren. “Daar weet ik nog een aardig verhaal over. Jan Entius van het Wapen van Nibbixwoud had eens op zondag een kinderfeestje. Halverwege zat-ie zonder chocolademelk. Hij belde naar Talsma voor een levering, maar die zei: ‘Jammer, maar daar begin ik niet aan, eigen schuld!’ Talsma’s vrouw kwam toen bij mij vragen en ik heb toch die chocomel nog bij Entius gebracht.”

Rond 1975 kregen alle boeren een melktank en verdwenen de bussen. De Verwachting was al geliquideerd (1963) en Willem werkte voor Aurora in Opmeer. “Ik moest het certificaat ‘Bacterievrij werken’ halen, zodat ik op de rijdende melkontvangt (melktankwagen) kon gaan rijden. Dat heb ik gedaan tot m’n 61e. Toen moest ik in de vut, plaatsmaken voor een jongere.”

Willem Groot, bijgenaamd ‘Willem Parel’; zijn hele werkzame leven in de melk.


Henk Sloetjes jan. 2011.
.Omschrijving.Plattegrond.foto's.interview
Interview